Sosyalist piyasa ekonomisi sistemi, sosyalist rejim teme- line dayanır. Sosyalizmin temel sistemlerinin piyasa ekonomisi ile organik birleşmesini sağlamak ve sosyalizmin avantajları ile piyasa ekonomisinin kaynak dağılımındaki avantajlarının rolünü sağlamlaştırmak, Çin’e özgü sosyalizmi geliştirmek bakımından önemli içeriklerdendir. Aynı zamanda reform ve dışa açılmadan itibaren Çin ekonomisinin dev ilerleme kaydetmesini mümkün kılan kritik bir unsurdur. 40 yılı aşkın bir süredir Çin’in ekonomik sistemindeki reformun başlıca içeriğini sosyalist piyasa ekono- misi sisteminin araştırılıp kurulması ve sürekli geliştirilmesi oluş- turur, çekirdeğinde hükümet ve piyasa ilişkisinin düzenli hale getirilmesi yer alır.
Sosyalist piyasa ekonomisi sistemini kurmak, ÇKP lider- liğindeki Çin’in reform ve dışa açılma uygulamalarının zaruri sonucu ve bu süreçte yapılan Çin’e özgü sosyalizm teorileriyle ilgili araştırmaların kritik bir neticesidir.
1978 yılında gerçekleştirilen ÇKP 11. Merkez Komitesi3. Genel Kurul Toplantısı’ndan beri Çin reform ve dışa açılma yolunda ilerlemekte, esasen piyasa eksenli bir reform yürütmek- tedir. 1981 yılındaki ÇKP 11. Merkez Komitesi 6. Genel Kurul Toplantısı’nda onaylanan ÇKP’nin Çin’in Kuruluşundan Sonraki Bazı Tarihi Konularla İlgili Kararları başlıklı belgede planlı ekonomi merkeze alınmış, piyasa düzenlemesinin de destek elemanı işlevi görmesi fikri ileri sürülmüştür. Ekonomik aktivite- lerin değer yargılarına saygı gösterme gereğine göre gerçekleş- tirilmesi halkın ortak arzusuna dönüşmüş, ekonomik faaliyetler yavaş yavaş gerçek manada emtia (meta) ekonomisinin gelişme yolunu ihtiva eder olmuştur. 1987 yılında düzenlenen ÇKP13. Ulusal Kongresi’ndeki öneriye göre, sosyalist planlı emtiaekonomisi sistemi, temel olarak planlama ve piyasa düzenleme- lerinin birbirine entegre edildiği bir sistemdir.
1992 yılında düzenlenen ÇKP 14. Ulusal Kongresi’nde Çin’in ekonomik reform hedefi sosyalist piyasa ekonomisi sistemini tesis etmek olarak ileri sürüldü. Bu gelişme, ÇKP’nin piyasa ekonomisini sosyalizm davasına eklediğini simgeler. 1993 yılındaki ÇKP 14. Merkez Komitesi 3. Genel Kurul Toplantısı’nda ÇKP Merkez Komitesi’nin Sosyalist Piyasa Ekonomisi Sisteminin Tesisiyle İlgili Kararları başlıklı belge kabul edildi. Sonraki 20 yıldan uzun bir süre içinde Çin, somut uygulamalara göre hükümet ve piyasa ilişkisinin yeni bilimsel konumunu araştırdı. 2013 yılındaki ÇKP 18. Merkez Komitesi3. Genel Kurul Toplantısı’nda piyasanın kaynakların tahsisinde belirleyici rol oynaması, hükümetin işlevlerini daha iyi şekilde yerine getirmesi önerisi ileri sürüldü. Bu, kapsamlı ekonomik sistem reformunun odağının halen hükümet ve piyasa ilişkisi olduğunu gösterir. 2017 yılındaki ÇKP 19. Ulusal Kongresi’nde sosyalist piyasa ekonomisi sistemini iyileştirmeyi hızlandırmak için gerekenler sıralandı. 2020 yılında yapılan ÇKP 19. Merkez Komitesi 5. Genel Kurul Toplantısı’nda sosyalist piyasa ekono- misi sisteminin iyileştirilerek sürdürülmesi, piyasanın kaynakların dağıtımındaki belirleyici rolünü daha iyi oynaması, hükümetin işlevlerini daha iyi şekilde yerine getirmesi ve verimli bir piyasa ile umut vadeden hükümetin daha iyi birleştirilmesi gerektiği ifade edildi.
Sürekli araştırmalar ve çabalarla Çin, nispeten eksiksiz bir sosyalist piyasa ekonomisi sistemi kurmuştur. Bu benzersiz sistem, yerli ve yabancı ekonomi çalışmalarında da daha önce rastlanmayan bir kavramdır. Tam da bu nedenle sosyalist piyasa ekonomisi sistemi sadece ÇKP’nin liderliğinde Çin’e özgü sosyalizmin önemli teorik ve pratik inovasyonlarından değildir, aynı zamanda Çin’e özgü sosyalizmle ilgili arayışlar neticesinde ortaya koyulan büyük bir yaratıcılıktır.
社会主义市场经济体制
社会主义市场经济体制是同社会主义基本制度结合在一起的。实现社会主义基本制度与市场经济的有机结合，把社会主义的制度优势和市场经济配置资源的优势都发挥好，是坚持和发展中国特色社会主义一项极其重要的内容，也是改革开放以来中国经济发展获得巨大成功的一个关键因素。40多年来，中国经济体制改革最主要的内容就是社会主义市场经济体制从探索到建立再到不断完善的过程，其核心是理顺政府与市场的关系。
建立社会主义市场经济体制，是中国共产党领导下的中国改革开放实践的必然结果，也是改革开放以来中国特色社会主义理论探索的重要成果。以1978年中共十一届三中全会的召开为标志，中国走上改革开放的道路，实际上就是开启了以市场为取向的改革。1981年中共十一届六中全会通过的《关于建国以来党的若干历史问题的决议》提出“以计划经济为主，市场调节为辅”的理论。按照尊重和利用价值规律的要求来进行经济活动已开始成为人们的共识，现实经济活动也逐步纳入了真正意义上的商品经济的发展轨道。在此基础上，1987年中共十三大提出，社会主义有计划商品经济的体制应该是计划与市场内在统一的体制。
1992年中共十四大提出中国经济体制改革的目标是建立社会主义市场经济体制，这标志着中国共产党把市场经济写在了社会主义的旗帜上。1993年，中共十四届三中全会通过了《中共中央关于建立社会主义市场经济体制若干问题的决定》。此后20多年时间里，中国一直在根据实践寻找政府和市场关系新的科学定位。2013年中共十八届三中全会提出，使市场在资源配置中起决定性作用，更好发挥政府作用，这说明全面深化经济体制改革的核心问题仍然是处理好政府和市场的关系。2017年中共十九大进一步对加快完善社会主义市场经济体制提出要求。2020年中共十九届五中全会进一步明确，要坚持和完善社会主义基本经济制度，充分发挥市场在资源配置中的决定性作用，更好发挥政府作用，推动有效市场和有为政府更好结合。
经过不断探索和努力，中国已经建立起比较完善的社会主义市场经济体制。这是一种史无前例的体制，也是中外经济学经典中从来没有过的一个概念。正因如此，社会主义市场经济体制不仅是中国共产党领导下中国特色社会主义的一次重大理论和实践创新，也是中国特色社会主义道路探索中的一个伟大创举。