1920’lerde ÇKP’nin doğuşu, çağdaş zamanlarda Çin toplumu ve halkının yürüttüğü devrim mücadelesinin kaçınılmaz bir sonucu, Marksizm-Leninizm’in Çin’deki işçi hareketiyle birleş- mesinin ürünüdür.
1920 yılının başlarında ÇKP’nin kurucularından Li Dazhao ve Chen Duxiu, Beijing ve Shanghai’da parti kurma hazırlıklarını başlattı. Mart ayında Li Dazhao’nun öncülü- ğünde Pekin Üniversitesi’nde Marksizm Araştırma Enstitüsü kuruldu. Bu, Çin’de, Marksizm ile ilgili araştırmalar yapmayı amaçlayan ilk topluluktur. Mayıs ayında Chen Duxiu’nun lider- liğinde Shanghai’da da Marksizm Araştırma Enstitüsü kuruldu. Bu temelde Haziran 1920’de Chen Duxiu ve diğer yoldaşlar komünist parti kurmaya karar verdi. Parti’nin adıyla ilgili olarak Chen Duxiu, Li Dazhao’nun fikrini dikkate aldı. Li Dazhao, parti isminde “Komünist Parti” ifadesinin bulunmasından yanaydı. Chen Duxiu bu fikre tamamen katıldığını belirtti.
Bir süre hazırlık çalışmaları yürütüldü. 1920 yılının Ağustos ayında Shanghai’daki ilk Komünist Parti oluşumu hayata geçti. Çin Komünist Partisi (ÇKP) adı verilen bu yapı, Çin’de kurulan ilk komünist partidir. Beijing’deki Komünist Parti ise 1920 yılının Ekim ayında kuruldu, adı Komünist Parti Grubu olarak duyu- ruldu. Ardından Wuhan, Changsha, Jinan ve Guangzhou gibi kentlerde Komünist Parti’nin taşra teşkilatları kuruldu. Ayrıca, Avrupa ve Japonya’da bulunan Çinli öğrenciler ve göçmenler arasında da Komünist Parti kolları kuruldu. Komünist Parti kolla- rının oluşturulması, Marksizm’in geniş kitleler arasında yayılarak Çin’deki işçi hareketiyle birleşmesine ivme kazandırdı, Çin genelinde Komünist Parti’nin kurulmasına zemin hazırlandı.
23 Temmuz 1921’de ÇKP 1. Ulusal Kongresi Shanghai’dagerçekleştirildi. Dış müdahalelerden dolayı toplantının son günü Zhejiang eyaletinin Jiaxing kentinde bulunan Nanhu Gölü’nde bir teknede yapıldı. İlk ulusal kongreye Li Da, Li Hanjun, Dong Biwu, Chen Tanqiu, Mao Zedong, He Shuheng, Wang Jinmei, Deng Enming, Zhang Guotao, Liu Renjing, Chen Gongbo ve Zhou Fohai’nin aralarında bulunduğu Çin genelindeki ve Japonya’daki Parti örgütlerinin temsilcileri ve Chen Duxiu’nun belirlediği temsilci Bao Huiseng katıldı. Çin’deki 50’den fazla ÇKP üyesinin temsil edildiği ilk ulusal kongreyi Komünist Enternasyonal’den Hendricus Sneeevliet ve Vladimir Abramoviç Neyman da takip etti. Birinci ulusal kongrede Çin Komünist Partisi Programı incelenip onaylandı, partinin adı Çin Komünist Partisi (ÇKP) olarak belirlendi. ÇKP’nin programında şunlara yer verildi: Devrim ordusu proletaryayla el ele vererek kapitalistlerin yönetimini devirmeli. Sınıf mücadelesi, yani toplumdaki sınıf ayrımı yok edilinceye kadar proletarya egemenliği tanınmalı. Kapitalistlere ait özel mülkiyet sistemi yok edilip makine, arazi, fabrika ve yarı mamul ürünler dahil tüm üretim malzemeleri kamu mülkiyeti olarak topluma iade edilmeli. ÇKP, Komünist Enternasyonal’le güçlerini birleştirmelidir.
ÇKP’nin programında işçi, köylü ve askerlerin birleşmesi ve Parti’nin temel siyasi amacının sosyal devrim yapmak oldu- ğunun kabul edilmesi gerektiği açık bir dille ifade ediliyor. ÇKP Tüzüğü niteliğindeki bazı maddelerin yer aldığı programda, demokratik merkeziyetçiliğin örgütlenme ilkeleri ve Parti disiplin- leri de açıklandı. ÇKP’nin ilk ulusal kongresinde ayrıca ÇKP’nin kuruluşundan sonraki öncelikli görevin işçi hareketine öncülük etmek olduğu kabul edildi, işçi hareketinin örgütlenme ve tanıtım çalışmalarıyla ilgili somut kurallara yer verildi. İlk ulusal kongrede ÇKP Merkez Komitesi’nin geçici liderlik kuruluşu olan Merkez Bürosu’nun üyeleri seçildi. Chen Duxiu’nun genel sekre- teri olduğu Merkez Bürosu’nun teşkilat çalışmalarından Zhang Guotao, tanıtım çalışmalarından da Li Da sorumlu oldu.
İlk ulusal kongrede ÇKP’nin kuruluşu ilân edildi. Bundan sonra eski ve geri kalmış Çin’de hareketleri Marksizm-Leninizm tarafından yönlendirilen, nihai hedefi sosyalizm ve komünizmi gerçekleştirmek olan yepyeni, birleşik ve eşsiz bir proletarya partisi ortaya çıktı. Bu, yakın çağda Çin toplumunun ilerlemesi ve devriminin objektif bir gereksinimi olmakla beraber Çin tari- hindeki bir kilometre taşıdır.
ÇKP’nin doğuşuyla Çin devriminde yeni sayfalar açılmaya başladı.
中国共产党诞生
中国共产党诞生于20世纪20年代，是近代中国社会及中国人民革命斗争发展的必然结果，是马克思列宁主义同中国工人运动相结合的产物。
1920年年初，中国共产党创始人李大钊与陈独秀在北京和上海分别活动，筹建中国共产党。3月，李大钊发起成立了北京大学马克思学说研究会，这是中国最早的学习和研究马克思主义的团体。5月，陈独秀在上海组织了马克思主义研究会。在此基础上，同年6月，陈独秀等决定建立共产党组织。关于党的名称，陈独秀征求李大钊的意见，李大钊主张定名为“共产党”，陈独秀表示完全同意。
经过酝酿和准备，1920年8月，上海的共产党早期组织正式成立，取名为“中国共产党”，这是中国的第一个共产党组织。北京的共产党早期组织于1920年10月正式成立，当时取名为“共产党小组”。此后，武汉、长沙、济南、广州等地先后建立起共产党的地方组织。在欧洲和日本，中国留学生和侨民中的先进分子也建立了共产党的早期组织。各地共产党早期组织的建立有力促进了马克思主义的进一步传播及其同中国工人运动的结合，为在中国建立共产党准备了条件。
1921年7月23日，中国共产党第一次全国代表大会在上海召开。因受外部干扰，最后一天的会议转移到浙江嘉兴南湖一艘游船上举行。参加大会的有国内各地及旅日早期党组织的代表李达、李汉俊、董必武、陈潭秋、毛泽东、何叔衡、王尽美、邓恩铭、张国焘、刘仁静、陈公博、周佛海，还有陈独秀指定的代表包惠僧。他们代表着全国50多名党员。共产国际代表马林和尼科尔斯基列席了这次大会。大会讨论并通过了《中国共产党纲领》，确定党的名称为“中国共产党”，规定党的纲领是：革命军队必须与无产阶级一起推翻资本家阶级的政权；承认无产阶级专政，直到阶级斗争结束，即直到消灭社会的阶级区分；消灭资本家私有制，没收机器、土地、厂房和半成品等生产资料，归社会公有；联合第三国际。党纲明确提出，把工人、农民和士兵组织起来，承认党的根本政治目的是实行社会革命。党纲还包含属于党章性质的一些条文，规定了民主集中制的组织原则和党的纪律。大会通过决议，确定中国共产党成立后的中心任务是领导工人运动，并对开展工人运动的组织和宣传等工作作了具体规定。大会选举产生了中国共产党中央临时领导机构——中央局，陈独秀为书记，张国焘负责组织工作，李达负责宣传工作。
中共一大正式宣告了中国共产党的成立。从此，在古老落后的中国出现了完全新式的、以马克思列宁主义为行动指南的、以实现社会主义和共产主义为奋斗目标的、统一的和唯一的无产阶级政党。这是近代以来中国社会进步和革命发展的客观要求，是中国历史上开天辟地的大事件。自从有了中国共产党，中国革命的面貌焕然一新。