Planlı Meta Ekonomisi
Ekim 1984’te gerçekleştirilen ÇKP 12. Merkez Komitesi 3. Genel Kurul Toplantısı’nda “ÇKP Merkez Komitesi’nin Ekonomik Sistem Reformuna Dair Kararı” onaylanarak, “sosyalist ekonominin kamu mülkiyetine dayalı planlı meta ekonomisi” olduğu ileri sürüldü.
Planlı meta ekonomisi; tamamen piyasa tarafından ayarlanan ekonomi ile karşılaştırıldığında, üretim araçlarının kamu mülkiyetinde olduğu temel alınırsa, değer yasasına başvurarak metanın üretimi ve değişimini düzenlemeyi planlayan bir sosyalist ekonomik sistemdir. Toplantıda kabul edilen kararda, “Meta ekonomisinin tam gelişimi, sosyalist ekonomik kalkınmanın aşılmaz bir aşamasıdır ve Çin’in ekonomik modernleşmeyi gerçekleştirmesi için gerekli koşuldur” ve “Planlı ekonomi politikasını uygulamak ve değerler yasasını hayata geçirerek meta ekonomisini geliştirmek bir bütündür, bunlar birbirini ihraç etmez. İkisini zıt ilan etmek de yanlıştır.” ifadeleri kullanıldı. Bu formülleştirme, daha önce uygulanan “planlı ekonomiye öncelik verilmesi, piyasa ayarlamasının ikinci plana atılması” ile yer değiştirdi. Bu değişim, ÇKP’nin eskiden beri yerine getirdiği ekonomik inşada planlı ekonomi ve meta ekonomisini birbirinden ayıran geleneksel anlayışı değiştirdiğini gösterdi. Geleneksel sosyalist ekonomi teorisinde büyük bir ilerleme görüldü. Mevzubahis ifade, sosyalist politik ekonomibilimini ve bilimsel sosyalizmi zenginleştirerek geliştirdi; Çin’in ekonomik sistem reformu için bilimsel ve teorik mesnet ile yön verici ideoloji sağladı; ekonomik sistemde reform programının teorik payandasını şekillendirdi.
Bu ifade ayrıca o dönemde Çin’in ekonomik sistem reformunun yönünü aydınlattı. Çin’in ekonomik inşasında kilit bir adım atıldı, geçmişteki planlı ekonomiden piyasa ekonomisi doğrultusuna dönüldü. İlerideki sosyalist piyasa ekonomisi teorisinin ortaya çıkış yoluna taş döşendi.
Akabinde ÇKP 13. Ulusal Kongresi’nde, yeni sosyalist planlı meta ekonomisi sistemi, planlama ve piyasanın birleştiği bir sistem olarak tanımlandı. “Devletin piyasayı düzeltmesi ve piyasanın şirketleri yönlendirmesi” şeklindeki ekonomik işlem modeli oluşturuldu. Şimdi, Çin’in ekonomik sistem reformu adım adım derinleşmeyi sürdürüyor.
有计划的商品经济
1984年10月，党的十二届三中全会一致通过《中共中央关于经济体制改革的决定》，明确提出“社会主义经济是在公有制基础上的有计划的商品经济”。有计划的商品经济相对于完全由市场调节的经济而言，即在生产资料公有制基础上，自觉运用和依据价值规律，对商品生产和交换进行计划调节的社会主义经济体制。决定还指出，“商品经济的充分发展，是社会经济发展的不可逾越的阶段，是实现我国经济现代化的必要条件”，“实行计划经济同运用价值规律、发展商品经济，不是互相排斥的，而是统一的，把二者对立起来是错误的”。这一提法改变了以往“计划经济为主，市场调节为辅”的表述，表明中国共产党改变了以往在经济建设中将计划经济同商品经济对立起来的传统认识，是对传统社会主义经济理论的重大突破，极大地丰富和发展了社会主义政治经济学和科学社会主义，为中国的经济体制改革提供了科学的理论依据和总的指导思想，构成经济体制改革纲领的理论支柱。这一论断指明了中国当时阶段经济体制改革的方向，是国家经济建设从以往的计划经济向市场经济迈出的关键一步，为日后社会主义市场经济理论的提出做了铺垫。
此后，党的十三大把社会主义有计划商品经济的新体制界定为计划和市场内在统一的体制，并提出“国家调节市场，市场引导企业”的经济运行模式，中国经济体制改革进一步走向深入。